PETER WINTERS VAN ES-SO REFLECTEERT OP 25 JAAR ZONWERING

Stel een zonweringspecialist is 25 jaar geleden gestopt met zijn zaak. Precies op het moment dat de eerste Z&R verscheen. En nu komt deze persoon terug in de branche. Zou hij of zij de zonweringbranche anno 2021 nog herkennen? 

Uitgever en redactie van het Z&R Jubileumboek 2021 hebben Peter Winters gevraagd om uitsluitsel te geven. Peter Winters is de gewezen voorzitter en huidig bestuurder van ES-SO, de European Solar-Shading Organisation. ES-SO is de overkoepelende organisatie van Europese brancheorganisaties voor zonwering uit de verschillende lidstaten van de EU en enkele niet-lidstaten. Als er iemand is die kan vertellen hoe de zonweringbranche zich in de afgelopen 25 jaar heeft ontwikkeld, is hij het wel. 

Een kwart eeuw Z&R is dus niet alleen de geschiedenis van het vakblad, het is ook een afspiegeling van een kwart eeuw zonwering en rolluiken. Hoe heeft de branche zich ontwikkeld? Wat is er zoal veranderd? Wat is er hetzelfde gebleven? En eigenlijk de belangrijkste vraag: wat brengt de toekomst, want de klimaatcrisis plaatst de wereld immers voor grote uitdagingen. 

Z&R is einde vorige eeuw gestart. Wat was de status van zonwering toen?

“Bescherming tegen een overdaad van zon en onder andere het probleem van oververhitting in gebouwen heeft altijd bestaan. Zonwering is al van oudsher in en om gebouwen geïntegreerd. Denk maar aan bijvoorbeeld Perzen en Romeinen die handmatig bediende zonwering inzetten als bescherming tegen de felle zon. 

“Recenter, in de vorige eeuw, kunnen we zeggen dat door de eerste oliecrisis in 1973 het bewustzijn is ontstaan dat het noodzakelijk is om zuinig om te springen met energie en de gratis zontoetreding te koesteren, zonder nog over de overdaad na te denken. In die beginjaren ging de aandacht dan ook naar isolatie en verwarmingsketels. Rolluiken zijn het eerste voorbeeld om de ramen extra te beschermen tegen de koude, maar werden ook spontaan gebruikt als zonwering in de zomer. Maar ook zonneschermen waren – naar het voorbeeld van de oudheid – een goede oplossing om de binnen- en buitenruimtes flexibel te maken. In de jaren negentig stelde men vast dat energiezuinig bouwen complexer werd. Dan hebben we het niet alleen over thermisch – over oververhitting in de zomer – maar ook over visueel comfort – verblinding – en hoe die optimaal te regelen. Het verbinden va energie-efficiëntie en comfort werd belangrijker. 

“De aandacht voor oververhitting en energie efficiënt bouwen heeft fabrikanten ertoe aangezet om een steeds groter en gevarieerder aanbod aan zonweringoplossingen op de markt te brengen: uitvalschermen, buitenjaloezieën, markisolettes, screens… We zijn langzaam maar zeker geëvolueerd van zonweringproduct naar zonweringoplossing. Bovendien kwam er in enkele Europese landen op regelgevend vlak een kentering naar meer energie-efficiënt bouwen. Dat heeft aanleiding gegeven tot het oprichten van nationale beroepsverenigingen, zoals Verozo in België die in 1995 als Belgische beroepsvereniging voor rolluiken- en zonweringproducenten werd opgericht. (Peter Winters was een van de stichtende leden van Verozo, red.) 

‘We zijn langzaam maar zeker geëvolueerd van zonweringproduct naar zonweringoplossing’

“Toen in de jaren negentig de eerste zomerse hittegolven onder de aandacht kwamen en ook de airco’s opkwamen – invloed vanuit de VS – zijn er verschillende studies uitgevoerd. Daaruit bleek dat zonwering een efficiënte maatregel is om oververhitting in woningen te voorkomen, zodat actieve koeling niet nodig is.” 

“Omdat de nationale regelgeving directieven kreeg vanuit Europa – Eerste Energy Performance of Buildings Directive dateert uit 2002 – besloten de nationale beroepsverenigingen van zonwering en rolluiken uit België, Frankrijk, Duitsland, Italië, Oostenrijk en Zwitserland om in Brussel ES-SO op te richten, als Europese overkoepelende beroepsvereniging, om de krachten te bundelen in plaats van ieder apart te proberen zonwering onder de aandacht te brengen. De leden van ES-SO zijn dus de nationale beroepsverenigingen uit de Europese landen.” 

Over welke producten spraken we toen?

“Producten in die tijd waren rolluiken, knikarm- en uitvalschermen, markisolettes, buitenjaloezieën… Het assortiment was afhankelijk van de lokale bouwtradities. De meest producten waren handmatig of met een motor bediend, maar van Smart Solar Shading werd toen nog niet gesproken, en de policy makers hadden hier geen interesse voor.” 

Anno nu heeft zonwering een heel andere positie en rol gekregen?

“Sinds 2005 heeft de zonweringsector een ware revolutie gekend. Dat blijkt ook uit het feit dat we nu twaalf nationale beroepsverenigingen in Europa hebben. Stilaan groeit ook de belangstelling in Oost Europa, waar we hopelijk in 2022 Polen als nieuw lid mogen verwelkomen. In Zuid-Europa wordt zonwering al van oudsher toegepast, maar ontbreekt bij bedrijven vooralsnog de wil om naast de individuele bedrijfsbelangen ook samen de industrie te vertegenwoordigen en collectief te communiceren naar de verschillende doelgroepen. Vanuit landen waar nog geen sterke, representatieve vereniging voor zonwering bestaat, kunnen grotere representatieve bedrijven hun land vertegenwoordigen binnen ES-SO, in afwachting van de oprichting van een beroepsvereniging die lid kan worden.” 

‘ES-SO en haar leden-organisaties werken samen als een tandem en versterken elkaar’

“Vanaf het begin is het doel van ES-SO geweest om zonwering te doen erkennen als een wezenlijke factor in energie-efficiënt bouwen, als een kostenefficiënt instrument dat zorgt voor minder energiegebruik en CO2-uitstoot. ES-SO is dan ook ontstaan in een periode dat de Europese regelgeving over energie tot stand kwam, met als belangrijkste exponent de Europese Richtlijn voor Energie Performantie van Gebouwen, EPBD, in eerste versie opgesteld in 2002, gewijzigd in 2010 en 2018 en nu opnieuw. EPBD heeft zowaar een revolutie in de bouwpraktijk teweeggebracht!” 

“ES-SO heeft de Europese regelgeving actief opgevolgd en position papers gemaakt en contacten met policymakers gelegd om zonwering nadrukkelijker in de Europese norm EPB (Energie Prestatie en Binnenklimaat, red.) te brengen. Hiervoor heeft ES-SO verschillende studies laten uitvoeren, om de potentiële energiebesparing en CO2-vermindering door het gebruik van zonwering in Europese gebouwen effectief aan te tonen. Denk maar aan ESCORP uit 2005, Sonnergy uit 2015 en nu heel recent, naar aanleiding van opnieuw een aankomende revisie van de EPBD-richtlijn in 2022, de Guidehouse studie uit november 2021.”

“Voor energiebesparing start het wetgevende werk op Europees niveau. Hiervoor neemt ES-SO standpunten in die vervolgens aan Europese beleidsmakers worden voorgelegd. Deze position papers worden dan vertaald door de leden om ze verder te kunnen integreren in nationaal beleid. Een voorbeeld is de recente paper naar aanleiding van de opkomende herziening van EPBD: Automated solar shading, a key solution to reach 2050’s decarbonisation goals for the European building stock. (http://es-so.com/new/356-es-so-position-on-epbd-revision-2021, red.) Eerder dit jaar heeft ES-SO ook al een position paper over de European Renovation Wave uitgebracht. (http://www.es-so.com/images/downloads/Papers%20downloads/ES-SO-paper_Renovation%20Wave.pdf, red.)”

Wat is er veranderd, wat is die nieuwe rol van ES-SO?

“ES-SO timmert gestaag aan de weg om de neuzen van de bedrijven in de zonweringindustrie in Europa in dezelfde richting te krijgen. Het potentieel van zonwering is groot, zoals uit de laatste Guidehouse studie blijkt (zie bovenstaande weblink, red.) De zonwering gaat een zonnige toekomst tegemoet; in heel wat Europese landen is de groei sinds enkele jaren fel ingezet. Door het verplichte thuiswerken heeft ook COVID een kentering teweeggebracht. Daardoor komt naast het thermische ook het visuele comfort veel meer in de belangstelling te staan, omdat door thuiswerken de comfortbehoefte van de kantooromgeving wordt geprojecteerd op de woonomgeving.”   υ

“ES-SO werkt op basis van strategische doelstellingen die na drie jaar opnieuw worden geëvalueerd. ES-SO heeft daarvoor vier Comités: Technisch, Training, Advocacy en Marketing, die elk hun eigen actieplannen hebben, maar ook samenwerken.” 

“Het Technisch Comité bestaat uit een dertigtal experts van de grootste Europese bedrijven en volgt de normering voor zonwering en rolluiken op die al een grote omkadering heeft. Daarnaast voert ES-SO ook zelf studies uit om verbeteringen door te voeren en lacunes op te vullen. Heel belangrijk is het bepalen van standaard afspraken over hoe zonwering gebruikt wordt – control strategies of solar shading manual, motorised, automated – die in een nieuwe internationale ISO-norm – dynamic building elements – geïntegreerd zullen worden. Naar verwachting wordt deze norm eind 2022 van kracht. Veel landen wachten hierop omdat automatische zonwering dan veel beter gewaardeerd zal kunnen worden in de EPB regelgeving, maar ook in bouwgerelateerde software die door ingenieurs en architecten wordt gebruikt. Die houdt nu namelijk absoluut geen rekening met de echte mogelijkheden van intelligente zonwering. Zo gebruikt dat soort software vaak oude klimaatdata of gaat ze uit van een sterk verminderde impact van zonwering omdat er verkeerde gebruiksfactoren worden toegepast. Dergelijke software mist namelijk de juiste algoritmes om op terug te vallen. Vandaar dat een nieuwe ISO-norm kan helpen om tot een optimaler Technical Building System te komen.” 

“In veel landen ontbreken deugdelijke zonweringopleidingen. Het is ook niet eenvoudig om de vele voordelen van zonwering, zowel buiten als binnen toegepast, naar eindgebruikers of bouwprofessionals te communiceren. Om zonweringprofessionals te ondersteunen, is ES-SO in 2018 van start gegaan met de ES-SO Academy, die opleidingen organiseert voor smart solar shading advisors en experts. Deze opleidingen worden door het Trainings Comité van ES-SO jaarlijks geëvalueerd en waar nodig van nieuw studiemateriaal voorzien. Vanaf 2022 wordt ook gestart met online trainingen. Zonweringmonteurs of andere zonweringprofessionals die een training met succes afronden, ontvangen een ES-SO certificaat en hun bedrijf mag het door ES-SO beschermde smart solar shading logo gebruiken. Dat laatste wordt zeer gewaardeerd: zonwering­specialisten zien het als een middel om hun professionaliteit uit te dragen.” 

“Het Advocacy Comité analyseert de Europese regelgeving en werkt policy papers uit voor de belangenbehartiging op wetgevend niveau. Voorbeelden zijn recente papers over de renovatiegolf en de herziening van de EPBD.”

“Het Marketing Comité werkt samen met de andere drie Comités en zorgt ervoor dat kennis binnen de ES-SO community in een voor iedereen begrijpelijk vorm wordt gecommuniceerd. Gezamenlijke communicatie is essentieel, want de zonweringbranche is nog steeds behoorlijk versplinterd en ieder bedrijf verwoordt zaken weer anders. ES-SO probeert de boodschap van de zonweringindustrie zo goed mogelijk uit te dragen. De LinkedInpagina van ES-SO – in 2020 gecreëerd – heeft inmiddels de grens van duizend volgers overschreden. Daarnaast had ES-SO een seminar gepland op de R+T 2022 in Stuttgart, maar de beurs is helaas afgelast. In plaats van het seminar gaan nu webinars georganiseerd worden.”

“We zijn nu op een historisch moment voor onze sector aanbeland en hebben de wind in de rug. Denk maar aan de Green Deal, aan klimaatverandering, aan de bewustwording bij het grote publiek dat zaken drastisch moeten veranderen en aan het feit dat intelligente zonwering – ondanks klimaatverandering – de sterke groei van het gebruik van airconditioning kan neutraliseren en zo voor een sterke vermindering van de CO2-uitstoot kan zorgen. Persoonlijk ben ik heel blij om in de zonweringsector actief te zijn en te kunnen meewerken aan verbetering van de klimaatdoelstellingen en voor natuurlijk comfort en welbehagen te kunnen zorgen. Daar doe je het toch voor?” 

‘We zijn nu op een historisch moment voor onze sector aanbeland en hebben de wind in de rug’

Wat is er nodig, zodat de zonweringsector zijn rol binnen de bouwwereld en de samenleving naar behoren kan vervullen? Op het gebied van kennis en opleidingen?

“Dankzij ons Training Comité, met afgevaardigden uit de in de ES-SO vertegenwoordigde landen, werken we up-to-date trainingspakketten voor de zonweringprofessionals uit, maar we richten onze pijlen ook op architecten en andere bouwprofessionals omdat zij ook vaak onvoldoende op de hoogte zijn van wat zonwering kan doen. Met het Technisch Comité zorgen we ervoor dat normen up-to-date blijven of worden aangescherpt, zodat bij een bouwproject alle zonweringoplossingen in de beschouwing kunnen worden meegenomen.” 

Op het gebied van vaardigheden?

“Dankzij het volgen van opleidingen verbeteren zonweringprofessionals hun vaardigheden. Ook hebben ze meer houvast omdat de opleidingen gebaseerd zijn op het samenbrengen van studies over de voordelen van zonwering uit de verschillende Europese landen. Landen die de ES-SO Academy in praktijk omzetten, blijven gretig vragen naar opleidingen. Ik zou zeggen, doe hier zeker aan mee! Al deze kennis geeft de zonweringprofessionals de tools om eindgebruikers, maar ook bouwprofessionals op een natuurlijke manier te overtuigen van het nut en belang van zonwering.” 

Op het gebied van productontwikkeling?

“De zonweringindustrie heeft de laatste jaren veel nieuwe producten ontwikkeld. Denk maar aan de sterke ontwikkeling van het buitenleven of de screens en hun verbeterde efficiëntie. Soms is het eerder het zoeken naar de juiste calculatie- en/of testmethodes om de efficiëntie van zonwering aan te tonen. Behalve energie-efficiëntie wordt ook de milieu-impact van bouwproducten en -materialen steeds belangrijker en ingebed in reglementering. Ook hier wil ES-SO de aangesloten landen bewust van maken, zodat we als industrie verdere stappen zetten. Onze producten zijn in 99% van de gevallen duurzaam en lokaal in Europa geproduceerd. Ze zorgen voor een substantiële verlaging van het energieverbruik en verhoging van het comfort. Implementatie ervan zorgt naar 2050 voor een kostenbesparing van bijna 15 miljard per jaar op de installatie en operatie van airconditioning… Wat wil je nog meer?” 

Op het gebied van automatische besturing?

“Daar is ES-SO al heel goed mee bezig. Zie bijvoorbeeld ons voorstel voor control strategies in een nieuwe ISO-norm. Een belangrijke studie, waarin tal van mogelijkheden de revue passeren, is door het Technisch Comité van ES-SO afgerond en zal de basis vormen van deze ISO-norm.” 

Is de bouwwereld zich al voldoende bewust van het belang van zonwering?

“ES-SO en zijn leden zijn elk op hun eigen niveau – Europees en nationaal – bezig met het uitwerken van communicatie over het belang van zonwering, gebaseerd op wetenschappelijk bewijs. Het feit dat gebouwen bestand moeten zijn tegen klimaatopwarming dringt langzaam door bij wetgevers. De Guidehouse studie is een zeer recent en uitermate belangrijk instrument dat aantoont wat de rol van zonwering kan zijn in het kader van een langetermijnstrategie naar 2050. Deze studie wordt nu uitgedragen, eerst met een position paper en dan met andere vormen van communicatie naar de industrie en een breder publiek.   υ

“De bouwwereld wordt zich meer en meer bewust van de noodzaak van zonwering, ook door toedoen van regelgeving, bijvoorbeeld doordat in steeds meer wetgeving een oververhittingsindicator is opgenomen, waarbij is vastgesteld dat er niet kan worden gebouwd zonder zonwering te voorzien. De architect moet er zich van bewust zijn dat hij zonwering al in de ontwerpfase moet integreren. Het is dus belangrijk dat hij of zij kennis heeft van wat zonwering kan doen en vervolgens de juiste oplossing kiest. Voor bouwprofessionals is dus ook opleiding nodig. Net als voor de ingenieur die software gebruikt om de energie-efficiëntie van een gebouw te simuleren. Op dit gebied is nog veel werk te doen. Oververhitting wordt immers op gebouwniveau ingeschat, terwijl ze zich in lokale ruimtes voordoet. Bovendien moet ook het effect van zonwering goed worden ingeschat, naar thermische en visuele efficiëntie, maar ook waar het gaat om bediening.” 

“Zonwering moet al vanaf het eerste ontwerp van een gebouw worden meegenomen, en niet achteraf als blijkt dat er oververhitting optreedt. Door meer opleiding kunnen zonweringexperts zich sterker opstellen en al vanaf het begin mee aan de ontwerptafel zitten. Maar ook de regelgeving en de gebruikte software moeten in een aantal landen worden verbeterd. Vandaar dat ES-SO op Europees vlak claimt dat zonwering op een gelijkwaardig niveau als airco moet komen en de eerste oplossing moet worden om oververhitting aan te pakken, met airco pas op de tweede plaats, als mocht blijken dat bijkomende koeling nodig is.” 

Wat kan de zonweringbranche doen om die bewustwording – indien nodig – te vergroten?

“Communicatie, communicatie, communicatie… Diverse vormen van eenduidige communicatie op geregelde tijdstippen die continu herhaald moet worden. Denk aan webinars en infosessies, die ook openstaan voor stakeholders uit de bouwwereld. ES-SO bereidt de communicatie voor die de aangesloten brancheverenigingen vertalen en gebruiken op hun eigen, nationale niveau. Bovendien stimuleert wat ES-SO doet de aangesloten brancheverenigingen om zelf actie te ondernemen. Dankzij de ervaring die de ES-SO leden met elkaar delen, volgt navolging in andere landen.” 

Wat is het toekomstperspectief voor zonwering en de zonweringsector? Zijn er voetangels en klemmen? Personeel misschien?

“De behoefte aan zonwering wordt groter en groter. We kunnen de omzet zeker met een factor tien laten groeien. Maar dan moeten we blijven ontwikkelen, bijvoorbeeld in het verbeteren van de automatisering van zonwering, met rapportering aan de gebruiker over gerealiseerde energiebesparing.” 

“Personeel is het grootste knelpunt voor de zonweringbranche. En materialen en grondstoffen, maar dat geldt voor de hele bouwsector. De industrie moet ervoor open staan om werknemers van buiten de sector in dienst te nemen. Voor opleidingen kan worden gezorgd! Werken in de zonwering is een mooi beroep met toekomst en/want het maakt deel uit van de energietransitie. Werken in een mooiere sector die positief bijdraagt aan de toekomst van onszelf en onze kinderen!” 

Is samenwerking met en/of integratie in andere sectoren denkbaar?

“Zonwering is een natuurlijke partner van glas, omdat zonwering ervoor kan zorgen dat de toepassing van grote glasoppervlakken in een energie-efficiënte bouw mogelijk blijft. Zonwering gaat ook samen met ventilatie – zoals natuurlijke nachtventilatie – om het oververhittingsprobleem aan te pakken. Maar uit alle studies blijkt overduidelijk dat zonwering als eerste sterkhouder tegen oververhitting moet worden ingezet. De andere technologieën vergen hoe dan ook energie, behalve natuurlijke nachtventilatie, maar die optie zal in de toekomst door opwarming minder goed/vaak toepasbaar zijn.” 

“Met de aircobranche kan zeker ook worden samengewerkt. Vergelijk de Guidehouse studie, waaruit blijkt dat door het intensief toepassen van automatische zonwering bij 70% van de gebouwen in Europa we het gebruik van airconditioning tot zeker 2050 op het huidige niveau kunnen houden. Overigens moet het duidelijk zijn dat ook een energie-efficiënte airco altijd minder gunstig is dan een oplossing, waarbij géén energie wordt gebruikt. Elk energiegebruik – zelfs als de energie uit hernieuwbare bronnen komt – zal in de energieomslag immers oordeelkundig moeten zijn. Bovendien – dat mag niet worden vergeten – zal de warmte die wordt afgevoerd door een airco opnieuw het CO2-gebruik doen toenemen. Dat geldt overigens ook voor warmtepompen die voor koeling worden gebruikt. Van dit effect zijn beleidsmakers zich nog niet echt bewust.” 

“Het is geen of-of-verhaal meer: als eerste moet dynamische zonwering worden ingezet die kan inspelen op oververhitting in de warme jaargetijden of gratis zonnewinsten in de koude jaargetijden. Voor een goede werking moet ze volledig automatisch worden gestuurd en vanzelfsprekend moet ze hiervoor gebruikmaken van groene energie.” 

“ES-SO heeft op geregelde tijdstippen overleg met de belangenbehartigers van de Europese ramenindustrie. Waar mogelijk produceren we gezamenlijke position papers, bijvoorbeeld over de energiebalans van vensters en het belang van daglicht. (http://es-so.com/new/eu-directives/342-implementing-the-amended-epbd-needs-a-proper-assessment-of-windows, red.)”

“Tot slot. Integratie met andere sectoren is niet het juiste antwoord. Wel het besef dat we als technologie niet alleen staan, maar altijd holistisch en in relatie met andere technologieën. De combinatie is meer dan de som der delen. De architect is daarin heel belangrijk omdat hij een goed concept moet bedenken met aandacht voor een dynamische gebouwschil. Zonwering – automatische zonwering – moet daar deel van uitmaken. Zo kan de behoefte aan daglicht altijd worden geoptimaliseerd, of de zon nu schijnt of dat het de hele dag grijs en bewolkt is. Met grote, heldere raampartijen met geoptimaliseerde, dynamische zonwering voelt iedereen zich beter!”   

‘Met grote, heldere raampartijen met geoptimaliseerde, dynamische zonwering voelt iedereen zich beter!’